از عقلانیت دولت تا دولت عقلانی: مبانی عقلانیت دولت در اندیشه سیاسی مدرن از هابز تا هگل

از زمانی که هابز لویتان را نوشت تا زمانی که هگل نشان داد که لویتان چیزی جز اراده مشترک شهروندان نمی تواند باشد اندیشه سیاسی راه درازی را طی کرد که موضوع چونی و چرایی دولت نیروی محرک اصلی آن بود. در تمام طول این تحول تاریخی در قلمرو اندیشه پرسش اصلی فلسفه سیاسی این بود که دولت چیست چرا وجود دارد به چه صورت آمده است ، چرا باید از آن اطاعت کرد و چگونه باید آن را سامان داد؟ مسئله قدرت دولت و حقوق مردم که همواره از مسائل اصلی اندیشه سیاسی بوده است در این هنگام که بشر بی باکانه می کوشید همه چیز را به مدد عقل بشری بسنجد و به محک عقل بشری بزند وجه خاصی به خود گرفت . پرسش از چونی و چرایی دولت و جایگاه عقل در آن که به موضوع عقلانیت دولت تعبیر شده است موضوع اصلی این رساله است . اما قصد نگارنده این رساله آن نیست که به گشت و گذار در دنیای گسترده بحثهای مربوط به نظریه دولت بپردازد. آنچه این رساله متعرض اثبات آن است این مدعاست که اندیشه مربوط به چونی و چرایی دولت را می توان به مثابه پروژه واحدی به شمار آورد که از هابز تا هگل سیر معینی را پیموده است که طی آن بشر توانسته است در عرصه اندیشه در باب دولت بر بیگانگی با خود قایق آید و در نهایت دریابد که دولت چیزی نیروی مشترک او نمی تواند باشد. به عقیده نگارنده اندیشه سیاسی مدرن در باب وجه عقلانی دولت با تکیه بر عقل بشر و با تکیه بر مبانی تازه نخستین بار توسط هابز در پیکریک دستگاه فلسفی بزرگی آغاز شد و با منطبق درونی خود راهی را پیمود که صرف نظر از پیدایش نظریه های متفاوت و گاه متعارض و تشعب به شاخه های مختلف در کلیت خود به سوی غایتی که همانا پیدا کردن عقلانی ترین راه سازماندهی جامعه است ره سپرده است . جستجوی دینامیسم درونی این سیر فرازمند مسئله این رساله است . (اراده عقلانی) در نظریه هگل انتهای یک سیر تکاملی دراز در قلمرو اندیشه سیاسی است که طی آن نظریه دولت پس از گذر از آزموه های (راده مطلق) هابز، (اراده اکثریت) لاک (اراده همگانی)بنتام (اراده عمومی) روسو (راده اخلاقی) کانت به سر منزل خود آگاهی رسیده است . هر یک از این آموزه ها که به سهم خود دستاورد بزرگی در سیر اندیشه سیاسی محسوب می شود ضمن آنکه تجلیات گوناگون از خود بیگانگی اندیشه را باز می نماید متضمن منازل مهمی در گذر به نظریه اراده عقلانی و دولت هگل به شمار می رود. به این ترتیب این رساله منازلی را که آزموده (اراده مطلق) هابز تا (اراده عقلانی) هگل طی کرده است با تکیه بر منطق درونی سیر اندیشه دنبال می کند. تاکنون نظریات اندیشمندان مختلف طی این دوره به صورت جدا از هم و نامرتبط و حتی متعارض با یکدیگر بررسی شده است . نگارنده بر آن است که سیر اندیشه از هابز تا هگل را به صورت یک کل یگانه مورد بررسی قرار دهد و مقدم بر هر چیز ضمن کشف قانونمندی درونی تکامل اندیشه مربوط به دولت الگوی عالیترین شکل سازماندهی دولت را به منزله نتیجه منطقی سیر تکامل اندیشه معرفی کند.